• 
• Kunstenaars
• Plattegrond

 
 

Aan deze voorjaarstentoonstelling 2006, waar het zelfportret centraal staat, nemen de volgende Hengelose (niet allen MHHK-exposanten) kunstenaars nemen deel:
Willemina Bakkenes, Jan Beerling, Rob Bloemendaal, Agnes Booijink, Jozef de Bot, Karmela Debski, Noud van Galen, Rob Hilgersom, Merit de Jong, Aafke Kelly, Ricardo Liong-A-Kong, Gertie van Nuenen, Otto Oelen, Fra Paalman, Leon Polko, Bert van Santen, Tineke van Steijn, Fenneke ten Thij, Jannemiek Tukker, Anne Wind, Simone Zacharias.


Inleiding
door Elvira van Eijl, kunsthistorica, voorzitter van de Hengelose Adviescommissie Beeldende Kunst.

Rembrandt schilderde meer dan 100 zelfportretten. Hij stapte daarbij steeds in een andere rol. Nu eens zien we hem als bedelaar dan weer als historisch of bijbels personage. Hij schilderde zichzelf als een jonge man met een toekomst voor zich, maar ook als oudere kunstenaar die het nodige heeft meegemaakt.
Waarom bleef hij voortdurend geboeid door zijn eigen veranderende fysionomie, en waarom portretteren kunstenaars zich zelf nog steeds anno 2006?

Om antwoord op deze vragen te geven moeten we eerst een duik in de kunstgeschiedenis nemen.
Het zelfportret zoals wij dat kennen heeft niet altijd als genre bestaan. Dat komt vooral omdat de kunstenaar lange tijd uitsluitend als handwerksman werd gezien. Zijn handtekening of naam was niet belangrijk, en zijn fysieke verschijning al helemaal niet.
Vanaf 1400 ontwikkelt het genre zich langzaam, de kunstenaar wordt zelfbewuster. Kijk eens naar de zelfportretten die Albrecht Dürer schilderde waarbij hij zichzelf als een zeer zelfbewuste man weergeeft. De tekeningen waarbij hij zichzelf naakt als oude man weergeeft zijn voor die tijd gedurfd, en ondanks het feit dat ze het verval van de mens illustreren getuigen ze ook van een groot gevoel van waardigheid en zelfrespekt.

Voordat dit soort zelfportretten zich ontwikkelde plaatste de kunstenaar zichzelf al wel af en toe als onderdeel binnen een groter geheel. We zien op een wandschildering temidden van een aantal geleerden het kleine zelfportretje van Raphael dat de toeschouwer recht aankijkt. Michelangelo gaf zichzelf een plaatsje in het centrum van het grote fresco van Het laatste oordeel in de Sixtijnse Kapel. Hij neemt hierbij de identiteit aan van de Heilige Bartolomeus die levend werd gevild. Het zelfportret bevindt zich op de afgestroopte huid van de heilige, als protest omdat Michelangelo zich door zijn opdrachtgever de paus letterlijk het vel over de oren gestroopt voelde omdat de man niet wil betalen.

Vanaf de 15de eeuw zien we langzamerhand ook aan de kant van verzamelaars interesse voor het zelfportret van de kunstenaar ontstaan. De mecenas wilde zich niet alleen omringen met portretten van belangwekkende politieke figuren, maar ook met portretten van schilders.
De kunstenaar poseert voor de spiegel en wordt op die manier tot zijn eigen studieobject, waarbij de belangstelling voor de eigen persoonlijke psychologie geleidelijk vorm begint te krijgen. Was het portret aanvankelijk een tamelijk natuurgetrouwe weergave van het gezicht, langzamerhand verandert de houding ten opzichte van het realistische portret onder invloed van de theorieën van Freud.

Het portret wordt letterlijk een confrontatie met het zelf, een middel om de eigen emoties te bestuderen en te doorgronden en daarna zichtbaar te maken (zie Egon Schiele). Soms is het exploiteren van de eigen verschijningsvorm geboren uit bittere noodzaak, bij gebrek aan andere modellen bijvoorbeeld zoals het bij Vincent van Gogh het geval was.
In het geval van Frida Kahlo is het zelfportret de rode draad door het hele oeuvre, zij schildert haar dramatische leven op een naïeve soms surreële manier die af en toe bijna therapeutisch aandoet. Alsof ze alleen op deze manier afstand van zichzelf en haar pijn kan nemen.

In de twintiger jaren van de vorige eeuw zien we het zelfportret letterlijk desintegreren. De Cubisten, Futuristen, en Dadaïsten deconstrueren elke gelijkenis door de toepassing van de collagetechniek en de fotomontage.
In de twintigste eeuw begint de kunstenaar ook voor het zelfportret gebruik te maken van nieuwe media als de foto, de film, en de computer.
Cindy Sherman ensceneert foto’s waarbij zijzelf voortdurend in de huid van clichéfiguren kruipt en Arnulf Rainer bekrast onophoudelijk zijn eigen fotoportretten, tot ze bijna achter een dikke laag grafiet of krijt verdwijnen.
En wat te denken van Gilbert & George die al ruim 20 jaar zichzelf als levende sculpturen exhibitioneren. Zijn dat nog zelfportretten, geven ze iets van zichzelf prijs of verschuilen ze zich achter hun zelf aangemeten rollenspel?

Er zijn vele vormen en varianten van het zelfportret mogelijk. Het is zeker dat bijna elke kunstenaar wel een keer zwicht voor de verleiding om minstens één werk aan zichzelf te wijden. Is het gemakzucht, ijdelheid, narcisme, nieuwsgierigheid, of noodzaak om de eigen fysionomie te portretteren?
Philip Akkerman zou het antwoord moeten kunnen geven. Sinds 1981 heeft hij in meer dan 3000 zelfportretten onophoudelijk geprobeerd zichzelf en de stemming van het moment vast te leggen. Steeds opnieuw zoekend naar nieuwe manieren om dichter bij de essentie van het Zelf te komen.

De kunstenaars die in deze tentoonstelling te zien zijn hebben elk hun eigen beweegredenen om zichzelf te portretteren, ze hielden zichzelf een spiegel voor en interpreteerden dat wat ze zagen.
Gaat het werk alleen over henzelf of zijn ze in staat het subjectieve te overstijgen en het algemeen menselijke naar voren te brengen?

Ik wens u een boeiend verblijf in de expositie.

Elvira van Eijl
april 2006

• 
• Artists
• Ground Plan

 
 

Look at Me! is the 2006 Spring exhibition of the MHHK. The theme of this exhibition is the self-portrait. Contributing artists of which not all has an exhibition in the MHHK at the start of Look at Me!:
Willemina Bakkenes, Jan Beerling, Rob Bloemendaal, Agnes Booijink, Jozef de Bot, Karmela Debski, Noud van Galen, Rob Hilgersom, Merit de Jong, Aafke Kelly, Ricardo Liong-A-Kong, Gertie van Nuenen, Otto Oelen, Fra Paalman, Leon Polko, Bert van Santen, Tineke van Steijn, Fenneke ten Thij, Jannemiek Tukker, Anne Wind and Simone Zacharias.


Introduction
by Elvira van Eijl, art historican, chairman of the Visual Arts Advisory Commity of Hengelo.

Rembrandt painted over 100 self-portraits. For each he adapted himself to another role: now he poses as a beggar and then as a historical or scriptural character. He painted himself as a young man with the future ahead, but also as an elder artist which had a life full of experiences.
Why he kept fascinated by his own changing fysiognomy, and for what reason in the year 2006 artists still are portraying themselves?

To answer these questions, we first have to dive in the art history.
Self-portrait as we know it now, didn’t exist as genre. For long an artist was seen as a craftsman. Their signature, let alone their physical appearance, was not important.
From 1400 on slowly the genre starts developing, the artist gets more self-confident.
In his self-portraits Albrecht Dürer painted himself as a very self-confident man. The drawings, in which he reveals himself as an old man, were dared for his time, and although they illustrate the decay of a human, they also show a great feeling of dignity and self-respect.

Before these kind of self-portraits developed themselves, incidentely the artist put himself as part of the total image. On a mural of Raphael, we see a small self-portrait, in the middle of a group of scientists, looking straight at the spectator.
Michelangelo gave himself a place in the centre of The last Judgement, the big fresco in de Sistine Chapel. Michelangelo here takes the identity of saint Bartolomeus, whose skin got stripped alive. The self-portrait is painted on the stripped skin of the saint, as protest. This because Michelangelo literally felt stripped by his commisioner the pope, who refused to pay.

From the 15th century on slowly the collectioners also got interested in the artists self-portraits. The mecenas not only wanted portraits of political interesting persons, but also portraits of painters.
The artist sits in front of a mirror and becomes his own study-object, where as the interest in the very own personal psychology slowly evolves. In the beginning the self-portrait was a rather realistic reproduction of the face, but influenced by the theories of Freud slowly the attitude to the realistic portrait changes.

The self-portrait becomes literally a confrontation with the self, a way to study ones own emotions, try to understand them, and make them visible (see Egon Schiele). Artist, like Vincent van Gogh, used their own physique often, because they lacked other models.
In Frida Kahlo case the self-protrait is the main theme throughout her whole oeuvre, she painted her dramatic life in a naieve and sometimes surreal way that now and then looks a little therapeutic: as this is the only way she can keep herself and her pain on a distance.

In the twenties of last century we see the self-portraits slowly literally desintegrate. The Cubists, Futurists, and Dadaïsts deconstructs every resemblance by using collage and photocomposite techniques.
In the 20th century the artist start using the new media like photo, film and computer for their selfportraits.
Cindy Sherman stages photos in which she constant get into the skin of stereotypes and Arnulf Rainer scrapes repeatedly his own photo portraits, till they disappear behind a thick layer of graphite or chalc.
And what to say about Gilbert & George, who now for more then 20 years exhibit their selves as living sculptures. Are that still self-portraits, do they reveal something of themselves or are they hiding behind the role they play?

Self-portraits can be made in very different ways. For sure every artist will try to make at least one work that is devoted to himself. Is it the love of ease, vanity, narcissism, curiosity or the need to portray his own fysiognomy?
Philip Akkerman should give us an answer. Since 1981 he continuously tries record himself and the mood of the moment in, till now, over 3000 self-portraits.
Every time searching for other ways to come closer the nature of the Self.

The artist in this exhibition Look at Me! have their own reasons to portray themself, they had a ‘look’ at themselves and interpret what they saw.
Is the work only about themselves or are these artists able to rise above the subjective and show the universal human?

I wish you a pleasant visit at the exhibition.

Elvira van Eijl
April 2006